Πατριωτισμός Α ή πατριωτισμός Β - Του Νικ. Λ. Γ. Λιναρδατου*

Σαν μια ξαφνική, στιγμιαία φώτιση· μικρή σαν πυγολαμπίδα: «Οπως οι πατεράδες και οι παππούδες μας το 1919–1922. Σαν αναπαράσταση μιας ολοκληρωτικής καταστροφής». Ετσι άρχισε. Η σκέψη –διευρυνόμενη– επανήλθε μια δεύτερη φορά· μια τρίτη· μια τέταρτη. Ωσπου έγινε έμμονη ιδέα. Φυσικό επακόλουθο, η προσφυγή στη βιβλιογραφία. Και πρώτη, βέβαια, επιλογή η θαυμάσια μελέτη «Οραμα της Ιωνίας – Η Ελλάδα στη Μικρά Ασία 1919–1922» του Michael Llewellyn Smith, Βρετανού διπλωμάτη, υπηρετήσαντος ως πρέσβη στην Αθήνα, 1996–1999. Δεν χρειάστηκε να φτάσω ούτε στον πρόλογο

. Μετά τη σελίδα μιας αφιερώσεως και πριν από τον πίνακα περιεχομένων και τον πρόλογο, ο συγγραφέας παραθέτει –μόνο σε ολόκληρη σελίδα– αποκαλυπτικό απόσπασμα του Ουίνστον Τσώρτσιλ: «Οσο κι αν η ελληνική φυλή έχει αλλάξει κατά το αίμα και το ποιόν της, τα χαρακτηριστικά της τα βρίσκουμε απαράλλαχτα από τον καιρό του Αλκιβιάδη. Οπως παλιά τους Ελληνες τους ενδιέφερε πάνω απ’ όλα η φατρία, και όπως παλιά, τη στιγμή της κρίσης, είχαν επικεφαλής έναν από τους πιο μεγάλους άνδρες της ιστορίας τους. Το αμοιβαίο παιγνίδι ανάμεσα στην αγάπη των Ελλήνων για την πολιτική και στην επιρροή που ασκούσε πάνω τους ο Βενιζέλος αποτελεί τη δράση του έργου. Το σκηνικό και ο φωτισμός είναι ο Μεγάλος Πόλεμος και το θέμα: “Πώς η Ελλάδα κέρδισε την αυτοκρατορία των ονείρων της ερήμην της και πώς την απέρριψε όταν ξύπνησε”».

Υπάρχει μια τραγική ομοιότητα με τη σημερινή κατάσταση· παρά τη βαθύτατη διαφορά των περιστάσεων. Η Ελλάδα ερήμην της, in spite of herself, έχει κερδίσει την αυτοκρατορία των κοινωνικών της ονείρων (μια θέση περίβλεπτη ανάμεσα στις πλουσιότερες δημοκρατίες του κόσμου). Και πάει να την απορρίψει όταν ξύπνησε· όταν την αφύπνισε η παγκόσμια οικονομική κρίση. Βέβαια, πίσω απ’ όλα αυτά ο φατριασμός και η πολιτικομανία, χαρακτηριστικά τα οποία ξεχωρίζει και τονίζει ο Τσώρτσιλ. Μόνο που ο σημερινός Βενιζέλος δεν έχει καμιά ομοιότητα με τον Βενιζέλο του Ουίνστον.

Το δραματικό δίλημμα, μπροστά στο οποίο βρίσκεται σήμερα ο ελληνικός λαός, είναι πεντακάθαρο· δεν επιδέχεται αβεβαιότητες και αμφισημίες· ούτε πολλαπλούς χρωματισμούς και αποχρώσεις. Είναι άσπρο ή μαύρο. Εφαρμογή των μέτρων που έχουν συμφωνηθεί με την Ε.Ε. και το ΔΝΤ ή χρεοκοπία. Το άσπρο: Τα μέτρα που μας επιβάλλουν τώρα οι δανειστές μας είναι βαθιές κοινωνικές ή οικονομικές μεταρρυθμίσεις, οι περισσότερες και σπουδαιότερες από τις οποίες περιέχονται στα κατά καιρούς προγράμματα των δύο μεγάλων κομμάτων – και μερικών από τα μικρότερα. Μεταρρυθμίσεις που έπρεπε να έχουν γίνει από πολύν καιρό. Δεν έχουν γίνει λόγω της κυριαρχίας της μικροπολιτικής και του λαϊκισμού στην πολιτικοκοινωνική ζωή του νεοελληνικού κράτους.

Από την άλλη, το μαύρο· η χρεοκοπία: Η αναπότρεπτη –αν οι πολιτικοί μας ηγέτες επιλέξουν να συνεχίσουν να παίζουν αλκιβιάδειους ρόλους–, απότομη, από τη μια μέρα στην άλλη, καταβαράθρωση της κοινωνικής μας ζωής στο επίπεδο της δεκαετίας του ’50· ίσως· πάντως, όχι πολύ διαφορετική. Η χρεοκοπία θα είναι η χειρότερη ελληνική καταστροφή ύστερα από τον εμφύλιο πόλεμο. Χειρότερη από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Από ανθρώπινη πλευρά η τραγωδία τότε, ο ξεριζωμός αναγόταν στο παρελθόν. Σήμερα η τραγωδία θα εκτυλίσσεται για χρόνια και χρόνια στο μέλλον. Το κόστος θα είναι τόσο ασήκωτο, τόσο αβάσταχτο, που για τις προσεχείς δύο - τρεις δεκαετίες θα πρέπει οι Ελληνες να δουλεύουμε σαν είλωτες για να ανακτήσουμε κάτι από τη σημερινή μας ευημερία.

Αποτελεί απλή πράξη πατριωτισμού των ηγετών των αστικών κομμάτων (τα άλλα αυτήν ακριβώς την καταστροφή επιδιώκουν, βαυκαλιζόμενα ανοήτως με την ιδέα της «επανάστασης») να συνεννοηθούν πώς θα αποτραπεί αυτή η εξέλιξη. Να στηρίξουν ένα κοινό πρόγραμμα σωτηρίας. Πρόσθετος λόγος που συνηγορεί για κοινή δράση: Πιθανόν να καταστεί αναγκαία η προσφυγή στο άρθρο 11 παρ. 2 του Συντάγματος· ή, σε ακραία περίπτωση, στο άρθρο 48. Λύσεις απραγματοποίητες από μια αμφίβολη, αβέβαιη και ισχνή κοινοβουλευτική πλειοψηφία.

Τέλος, ένας όχι λιγότερο σημαντικός λόγος: Χρεοκοπία σημαίνει ολοκληρωτική ανατροπή των πολιτικών και στρατιωτικών ισορροπιών στα Βαλκάνια, στο Αιγαίο, στην Κύπρο, καθώς και στους γύρω μας γεωπολιτικούς συσχετισμούς. Σημαίνει διακινδύνευση της ακεραιότητας της χώρας, λόγω αδυναμίας της να διασφαλίσει την αμυντική της ισχύ και να διατηρήσει το διπλωματικό της κύρος.

Ο πατριωτισμός (η επίκλησή του) είναι επικίνδυνη ιδιότητα. Εχει συνήθως δύο πρόσωπα· Ιανός. Είναι (Α) η έμπρακτη υπηρεσία στο καλό της πατρίδας. Ή είναι (Β) «the last refuge of a scoundrel» (το τελευταίο καταφύγιο ενός παλιανθρώπου). Το έχει πει ο διακεκριμένος Αγγλος ποιητής, δοκιμιογράφος, Samuel Johnson (1709–1784).

Αληθινός πατριωτισμός (Α) σήμερα σημαίνει ειλικρινής, αληθής, έντιμη, κατανοητή πληροφόρηση του λαού για την κατάσταση· για το τι και πώς παίζεται, τι διακυβεύεται αυτήν τη στιγμή (Οι πτήσεις σε εξωπραγματικές σφαίρες αισιοδοξίας, ο αρνητισμός και οι εμμονές σε ζάππειους σχεδιασμούς δεν βοηθούν). Επιτάσσει πολιτική συνεννόηση και συναίνεση. Επιβάλλει ορθολογική αντίληψη της πραγματικότητας και τόλμη αποφασιστικής δράσεως με απόρριψη κάθε εναλλακτικής υπεκφυγής. Πρόκειται για παλιά αλήθεια: «Νους εστί πάντων ηγεμών των χρησίμων» (Μένανδρος).

*Ο κ. Nικ. Λ. Γ. Λιναρδάτος είναι πρώην βουλευτής της Ν.Δ.